Kinh dị và..kinh dị !

Tác giả: Xuân Đức

xuanduc.vn :Không phải tôi ham chuyện cãi nhau. Thậm chí tôi còn hãi nữa là khác. Vì thế nên có rất nhiều " vụ cãi" tôi đã tảng lờ. Nhưng " vụ" này thì tôi tình nguyện xông vào. Không đơn thuần là để nghe luận thuyết của một vài con người cụ thể. Quan trọng hơn, câu chuyện của họ đã đụng đến việc đại sự, chuyện của thời Trời yên nhưng tâm loạnnhư Người vô danh từng comment vào trang web tôi. Việc này rất nên bàn.

      Cách đây chưa lâu, tôi đã cóp về trang này bài Một giải thưởng kinh dị và được bạn đọc bàn luận nhiều. Bây giờ những người trong cuộc đã lên tiếng. Ai cũng cho rằng kẻ khác mới là kinh dị. Phải chăng, chuyện văn học, phê bình văn học và giải thưởng văn học đều đã nhiễm dioxin ?
Kinh dị I :Một lối phê bình Kinh dị !
         Trận Trọng Vũ ( Họa sĩ - con trai cố nhà thơ Trần Dần )

Ba bài viết: Về thơ, và không chỉ về thơ, Về văn xuôi, và không chỉ về văn xuôi của Nguyễn Hòa (NH) và Một giải thưởng kinh dị của Nhị Hà (N.H) đề cập tới nhiều vấn đề của nghệ thuật, về những nghệ sĩ Việt Nam và về riêng tác phẩm TRẦN DẦN Thơ.
Tôi viết bài phản biện này với tư cách một người trực tiếp làm nghệ thuật và một trong những người biên soạn tác phẩm nói trên.
Sai lầm cơ bản nhất là phương pháp luận của cả hai anh. Anh NH đã không thực hiện nhiệm vụ của người phê bình văn học. Anh tự nhận là nhà phê bình văn học có uy tín, nhưng viết bài không phải với mục đích trao đổi học thuật. Anh đã sử dụng sự mập mờ, bóng gió để phê bình. Anh cũng phạm sai lầm về kiến thức nghệ thuật. Anh N.H thì làm nhiệm vụ vu khống văn học, tuy nhiên tôi không hiểu anh viết bài với danh nghĩa nào.
Tôi xin trao đổi với từng tác giả một.
I- Với tác giả NH (Nguyễn Hòa)Tôi xin chứng minh nhận định trên như sau :
1- Tác giả NH đã không thực hiện nhiệm vụ của người phê bình văn học. Vì sao?Trước hết là bởi vì NH đã sử dụng phê bình văn học để... đề cao bản thân anh, và để thỏa mãn lòng cao ngạo vô cớ của anh. Chỉ cần đọc qua hai bài Về thơ, và không chỉ về thơ, Về văn xuôi, và không chỉ về văn xuôi, đã thấy anh NH xuất hiện như một nhân vật quan trọng của giới văn nghệ Việt Nam. Viết phê bình nghệ thuật nhưng anh lại tự kể về mình như sau: Anh được mời đến các buổi giới thiệu thơ, đến «Đại hội thi đua Quyết thắng». Anh là bạn của nhiều nhà thơ nổi tiếng Nguyễn Duy, Trần Đăng Khoa... anh rất thích điều đó đến nỗi phải thổ lộ: «bây giờ thì hắn lại nể tôi, vì thấy tôi quen Hoàng Nhuận Cầm và Nguyễn Duy». Anh đuợc Phạm Tiến Duật viết tặng một bài thơ (tuy nhiên không ai kiểm chứng được, vì anh kể là đã để đâu mất). Anh được Nguyễn Huy Thiệp ký tặng sách giữa đường. Anh quen chị «đầu nậu». Anh được nhiều nhà văn không tên nhờ đọc bản thảo, nhờ xuất bản tác phẩm. Anh sửa lại bài giảng cho một thầy giáo phó giáo sư tiến sĩ. Anh từ chối đọc tác phẩm của người này người kia. Anh góp ý cho nhiều nhà văn và được họ cảm ơn, và tác phẩm sau đó được nhiều người khen. Anh còn là một mạnh thường quân vì là người duy nhất bỏ tiền túi ra mua sách ế, và tặng không cho bạn bè... Chỉ trong hai bài phê bình ngắn ngủi, anh đã kịp cung cấp cho bạn đọc thân  thế của anh (anh đi sơ tán ở vùng quê, anh đi bộ đội, anh «tắm bên nước đá ong dưới chân đồi», anh làm việc ở «Văn nghệ quân đội», anh lang thang trên phố Hàng Trống...). Anh là người phán xét đúng sai. Bao giờ anh cũng đúng hơn người khác. Không một khiếm khuyết.

Một nhà lý luận phê bình nghệ thuật chuyên nghiệp không bao giờ tự cho phép lợi dụng phê bình để khoe khoang trình độ, địa vị và quyền lực của bản thân mình như anh NH đã làm.

Mục đích thứ hai của anh cũng nằm bên ngoài nhiệm vụ của phê bình văn học. Đó là việc bày tỏ thái độ khinh miệt của anh với những người làm nghệ thuật Việt Nam. Anh đi dự buổi giới thiệu thơ vì «gần nhà», vì «tò mò», chứ không thấy anh nói vì mục đích học thuật. Anh đã không biết rằng nhiệm vụ của người làm phê bình nghệ thuật là theo sát cuộc sống văn nghệ, rằng người ta có thể học được nhiều điều ngay cả trong những sáng tác dở nhất. Anh sử dụng ngôn ngữ ngoài chợ để gọi các nhà thơ là «thùng rỗng kêu to», gọi các sáng tác của họ là «cố gắng vô vọng của một số nhà thơ», là «trò vè lố lăng», khuyên họ «xin đừng diễn». Anh phê phán một nhà văn làm nghệ thuật trình diễn, anh khuyên nhà văn nên «viết văn cho hay, xông ra đứng đường thì còn gì văn chương nữa». Anh không hiểu rằng mọi phương tiện nghệ thuật đều phục vụ nhu cầu biểu đạt của nghệ sĩ. Tại sao anh không nhắn Auster hay Houellebecq ngồi nhà mà viết tiểu thuyết, làm điện ảnh cho thiên hạ ngắm thì còn gì là văn chương? Cũng không thấy anh thắc mắc Maïakovxki học trường mỹ thuật mà lại thành nhà thơ? Anh có lần nào kêu ca sao Văn Cao lại làm cả thơ lẫn nhạc lẫn họa?

Người làm lý luận phê bình nghệ thuật là chiếc cầu nối giữa nghệ sĩ và công chúng, là người đồng hành của nghệ sĩ. Người làm phê bình phải thấu hiểu những vấn đề của việc sáng tác, phải theo dõi quá trình lao động của nghệ sĩ, từ lúc chưa định hình, từ lúc còn ảnh hưởng từ đâu đó, đến lúc nghệ sĩ tìm ra con đường và phong cách riêng. Nếu không, những gì mà người phê bình nghệ thuật truyền đạt lại cho công chúng sẽ chỉ là áp đặt, phỏng đoán, và tệ hơn là vu khống nghệ thuật, và giết chết mầm mống tài năng.
Tiếc thay anh NH đã không thực hiện được chức năng này.

2- Tác giả NH sử dụng sự mập mờ, bóng gió trong phê bình nghệ thuật. Khi nào?

Khi viết về những vấn đề chuyên môn và học thuật anh tránh dẫn chứng cụ thể, mà thay bằng những «một số», «người ta», «một nhà thơ» không tên, «một nhà văn» cũng không tên, «một tờ báo» thì lại tên là X, một «truyện ngắn» cũng tên là X, còn một «Website» và một «tiểu thuyết» cùng chung nhau một cái tên Y do anh tự đặt... Những mập mờ kiểu này tràn ngập cả hai bài viết.  

Tuy nhiên anh cũng cố gắng cho vào một vài cái tên, ví dụ «Trần Dần», một nhà thơ đang là một điểm nóng của dư luận văn học, cho bài của anh thêm phần sốt dẻo. Anh NH tuyên bố: «Đọc Trần Dần - thơ, tôi khâm phục ông khi đọc một số bài vốn có mặt trong Cổng tỉnh, hơn là các bài ở nửa sau của tập. Một số người coi Trần Dần là nhà thơ có nhiều cách tân, tôi tôn trọng điều đó, song thành tựu của ông liệu có ý nghĩa lớn lao hay không nếu dừng lại ở một số trò chơi chữ nghĩa, ở một số bài nghiên cứu - phê bình? Tôi nghĩ người ta cứ tán dương vậy thôi, chứ người ta không muốn học tập (không có khả năng học tập?)»

Xin anh NH cho biết «một số bài» của Cổng tỉnh, nhưng cụ thể là «bài» nào? Cổng tỉnh được chú thích là một tác phẩm «thơ - tiểu thuyết», vậy tại sao lại gọi là «một số bài»? Yêu cầu anh giải thích hộ cách gọi như vậy. Anh viết «một số người», là người nào?, «người ta» là ai? «một số trò chơi chữ nghĩa» là trò chơi nào? Như thế nào là trò chơi, thế nào là không phải trò chơi? Mọi dẫn chứng của anh đều không cụ thể.

TRẦN DẦN Thơ là một cuốn sách không thể đọc liền một hơi. Tất cả những bài viết được đưa vào cuốn sách đều phục vụ cho những nhu cầu tham khảo của độc giả và các nhà chuyên môn, như những quãng nghỉ, và như những đề nghị và gợi ý cho những cách đọc khác. Tất cả các ý kiến đều được phân tích, dẫn chứng và minh họa cụ thể. Chỉ cần nêu hai ví dụ: Một chút về Trần Dần của Vân Long có ý nghĩa như một nhân chứng chân thực. Tác phẩm Mùa Sạch của Trần Dần qua góc nhìn của Nghệ Thuật Ý Niệm của Nguyễn Như Huy là một bài phân tích kỹ lưỡng, sau rất nhiều nghiên cứu tham khảo, có kèm so sánh về niên đại, về quan niệm nghệ thuật, có kèm cả hình ảnh minh họa rành mạch. Không hiểu sao anh NH lại tuyên án là «không muốn học tập»!

Để được anh khen là «muốn học tập» và có «khả năng học tập», có lẽ các tác giả trong TRẦN DẦN Thơ phải miêu tả thêm những kỷ niệm tắm, những buổi trưa lang thang ngoài phố, những mối thân quen... như anh NH đã làm trong bài viết của anh?

Anh NH tiếp tục: «Tương tự như mấy năm trước, có nhà thơ xuất bản một tập thơ - họa. Tôi xoay ngược xoay xuôi mấy bức tranh có kèm theo mấy câu thơ rồi đành bất lực, không biết làm thế nào để khám phá cái đẹp cái hay».  Lại một kết án khác. Mấy năm trước là năm nào? nhà thơ nọ là ai? Xem tranh mà phải xoay ngược xoay xuôi, vất vả giống như người mù chữ trước tờ báo. Có gì mà anh phải khoe?

Sự mập mờ cũng được anh dùng để che đi những khiếm khuyết kiến thức nghệ thuật. Anh viết: «Cách đây không lâu, bàn tới hậu hiện đại trong thơ, tôi đề xuất ý tưởng rằng các nhà thơ hãy đi hết con đường hiện đại rồi hãy tính đến hậu hiện đại». Xin anh giải thích lại cho độc giả rõ hơn: «đi» ở đây có nghĩa gì? Là nghiên cứu? Là tham khảo? Là thực hành? Là bắt chước? Là sao chép? Mỗi một cách hiểu đều có thể dẫn độc giả đi rất xa, trong những hướng đối lập. Sau đó cũng xin anh trả lời hộ: nghệ sĩ hiện đại có cần phải «đi» hết Phục hưng, Lãng mạn, Cổ điển... hay không, rồi hãy tính đến Hiện đại? Và làm thế nào để biết nghệ sĩ này đã «đi» hết Hiện đại rồi, còn nghệ sĩ kia thì chưa «đi» xong, để nhắc họ «đi» tiếp?

Hậu hiện đại tồn tại từ hơn nửa thế kỷ nay trên thế giới. Nếu một nghệ sĩ Việt Nam tìm được ở đó những phẩm chất phù hợp cho nhu cầu và ý tưởng sáng tác của mình, tại sao lại không có quyền sử dụng? Có nhất thiết phải lái thành thạo loại xe hơi đầu tiên mà con người sáng chế ra thì mới lái được loại xe mới sản xuất ngày hôm nay hay không? Loại xe nào phù hợp hơn với thời đại và nhu cầu ngày nay?

Cũng xin nói rõ để anh NH hiểu, sử dụng Hậu hiện đại là một cách để thay đổi bản thân, để sáng tạo nên những cái mới khác. Tôi không biết anh đã được học về nghệ thuật tạo hình khi nào, để chê bai các họa sĩ Việt Nam, vốn không phải chuyên môn của anh? Anh có biết từ 25 năm trước, sinh viên đã được học trên ghế trường Đại học Mỹ thuật Hà Nội rất kỹ về nghệ thuật Hiện đại, trong chương trình của trường? Họ không phải đợi đến tận bây giờ mới được anh dạy cho thế nào là «nghiêm túc và hiện đại».

3- Khi nào anh NH cho dẫn chứng cụ thể trong phê bình nghệ thuật?

Đấy là khi anh kể về bản thân anh, tiếc thay lại hoàn toàn nằm bên ngoài lĩnh vực phê bình nghệ thuật.

Đấy là khi anh miêu tả lại cảnh được Nguyễn Huy Thiệp tặng sách. Anh cung cấp từng thông tin cụ thể, từ con số 2007, đến thời gian là «buổi trưa», đến địa điểm là «phố Hàng Trống», đến cả âm thanh là tiếng «gọi tên». Nguyễn Huy Thiệp ở đây được miêu tả thêm là «đã dừng xe máy» trước khi NH nghe thấy gọi tên mình. Từng động tác của hai người được tường thuật lại đầy đủ, sinh động và chính xác. Độc giả được thông tin là anh Thiệp đi xe máy, anh NH đi lang thang. Anh NH không nói gì còn những lời thân mật của anh Thiệp được trích dẫn trong ngoặc kép. Độc giả cũng được thông tin về vị thế của hai người: ai phải dừng lại trước, ai phải lên tiếng trước, ai phải tặng quà. Và sau đó, anh cũng cho biết đã tha cho cuốn sách này của anh Thiệp, không đưa vào «tầm ngắm» phê bình.

Đấy là khi anh say sưa kể lại lần tắm cùng Phạm Tiến Duật và sau đó được nhà thơ chép tặng thơ. Lần này còn chính xác hơn nữa: «Tại Đại hội thi đua Quyết thắng của Tổng cục xây dựng kinh tế tổ chức vào mùa thu năm 1977». Lần này còn có thêm phong cảnh rất đẹp với mấy «bụi sim» và «giếng nước đá ong dưới chân đồi». Lại thời gian là «suốt buổi chiều» tới «tối», tới tận «sáng hôm sau», lại địa điểm là «Thậm Thình (Phú Thọ)», lại âm thanh là «mấy anh em đùa nghịch, nói cười ầm ĩ» .

Không hiểu những miêu tả dông dài và chính xác này có giúp gì cho phê bình nghệ thuật? Nó chỉ giúp cho mục đích đề cao bản thân anh, như một nhân vật quyền chức của văn nghệ Việt Nam.

Vẫn một cách đong đếm thời gian chính xác cho một chi tiết khác cũng chẳng liên quan gì đến học thuật. Đấy là lúc anh kể về tác phẩm TRẦN DẦN Thơ: «Buổi sáng ngày báo X có bài kể về sự tấp nập, rộn ràng của bạn đọc kéo nhau tới phố Đinh Lễ để mua cuốn Trần Dần - Thơ, tôi liền mò đến xem sao. Hơn hai tiếng đồng hồ, mắt không rời các giá sách có bày Trần Dần - Thơ ở vỉa hè, tuyệt nhiên không thấy ai cầm sách lên xem chứ chưa nói là mua».

Bỏ ra 2 giờ để rình rập một cuốn sách xem có ai mua, hẳn không phải là nhiệm vụ, là tác phong của người làm lý luận phê bình nghệ thuật. Hoặc anh NH muốn khoe anh ăn lương cho một cơ quan nào khác? Sau khi đọc những dòng tâm sự này của anh: «Đọc tiểu thuyết của Marcel Proust, tôi nghĩ: "Sách như thế này thì ở Việt Nam phải bán hạ giá là đúng thôi!"» tôi mới hiểu rằng hóa ra anh thường xuyên sử dụng kết quả bán sách để phân tích tác phẩm nghệ thuật.

4- Đâu là năng lực cảm thụ thơ của tác giả NH?

Câu thơ được anh NH đưa vào «tầm ngắm» lần này là của nhà thơ Nguyễn Trọng Tạo: «Đây là một câu thơ hay, rất đắc địa trong cấu tứ toàn vẹn của bài thơ Tản mạn thời tôi sống, nhưng khi nhà thơ tách riêng câu thơ ấy ra, sử dụng làm đề từ cho blog cá nhân thì tôi thấy đó là câu thơ... dở. "Những bông hoa vẫn cứ nở đúng mùa" thì có gì độc đáo, nên thơ, hay câu này còn ẩn chứa các triết lý, thông điệp tinh thần sâu xa đến mức chỉ tác giả mới nhận biết được?»

Đây là lần đầu tiên tôi được đọc câu «Những bông hoa vẫn cứ nở đúng mùa» và ngay lập tức bị cuốn hút bởi cấu trúc nhịp nhàng, cân xứng của câu thơ, và bởi những tưởng tượng mà câu thơ đem lại. Tôi xin nhấn mạnh hai chữ «vẫn cứ» vì chúng thông báo một sự việc bất thường, vì nhờ vào chúng mà câu thơ đã được hiểu như sau: MẶC DÙ một lý do nào đấy «những bông hoa VẪN CỨ nở đúng mùa».

Hai chữ «vẫn cứ» nằm chính xác ở vị trí trung tâm (về thị giác cũng như về âm tiết) của câu thơ 8 chữ, dễ dàng thu hút sự chú ý của người đọc. Không thể không nhìn thấy chúng, không thể không nghe thấy chúng. Nhưng anh NH đã không hề thắc mắc về vai trò của hai chữ «vẫn cứ» này?

Câu thơ ngắn nhưng chứa đựng nhiều uẩn khúc bên trong. Tôi nhìn thấy đâu đây những loài sâu bọ muốn tiêu diệt vườn hoa, tôi nhìn thấy phía xa những cơn dông bão nguy hiểm đã qua, sẽ đến. Và trên hết, từ câu thơ giản dị tôi nhìn thấy quy luật của tự nhiên, của cái đẹp. Bất chấp những ngăn cấm, cái đẹp «vẫn cứ» xuất hiện đúng mùa.

Là «nhà lý luận phê bình» mà anh NH không cảm nhận được một chút gì cả từ câu thơ này thì thật kỳ quặc, dù chỉ một chút tưởng tượng về một mùa hoa nào đấy, dù chỉ một hình ảnh mờ nhạt của một loài hoa trong ký ức, dù chỉ một rung động thoáng qua về cái đẹp. Chỉ một câu thơ, anh NH đã KHÔNG nhìn thấy gì, KHÔNG nghe thấy gì, và dĩ nhiên đã KHÔNG hiểu gì. Vậy thì làm sao anh có thể cảm thụ được cả một cuốn sách dài? Làm sao có thể thực hiện được vai trò của anh, nhà lý luận phê bình?
II- Với tác giả N.H (Nhị Hà)

Bài viết của N.H mang tên Một giải thưởng kinh dị, nhằm kết án tác phẩm TRẦN DẦN Thơ bằng cách viết lộng ngôn vô văn hóa, bằng cách vu khống, bôi nhọ Trần Dần cùng những người biên soạn, xuất bản di cảo của ông.
1- Đâu là trình độ tiếng Việt của tác giả N.H?Đây là khẳng định đầu tiên của tôi về N.H: anh đã phạm lỗi vô cùng ấu trĩ trong đọc, hiểu và sử dụng tiếng Việt. Tôi chứng minh như sau:
Anh đã lồng vào bài phê bình một thứ triết lý «sáng tạo» đến kinh dị, trong một thứ ngôn ngữ «sáng tạo» đến lộng ngôn và sai nghĩa. Cái triết lý ấy là thế này: «Phàm là Con Người, ai cũng có phần "Người" và phần "Con". Thế nhưng xã hội vận động phát triển đi lên là do "Loài Người" quyết định chứ không phải "Loài Con"». Ý kiến này chẳng hề liên quan đến nội dung bài viết của anh về thơ Trần Dần, mà chỉ là một cách khéo léo khoe kiến thức triết học rởm của anh. Đề nghị anh giải thích cụ thể «Con» là gì? Là con lợn? Là con bò? Là con lừa? Là con vẹt? Là con dao? Con sông? Con nước? Con thuyền? Con đường? Yêu cầu anh trả lời câu hỏi này: nếu không có tất cả các «Loài Con» (dù là con nào đi nữa), «Loài Người» mà anh ca ngợi có tồn tại được hay không? Loài người sẽ ăn gì? Sẽ sinh hoạt thế nào? Loài người không ăn uống, không sinh hoạt, thì làm sao có xã hội? Không có xã hội thì làm sao có sự phát triển xã hội như anh phân tích?

Từ cái triết lý nhảm trên về con người và xã hội, anh N.H đã đột ngột chuyển sang lĩnh vực văn học: «Thế nhưng xã hội vận động phát triển đi lên là do "Loài Người" quyết định chứ không phải "Loài Con".  Thơ cũng có con đường phát triển đi lên của nó."Xác Chữ" chứa đựng "Hồn Thơ" nhưng chính "Hồn Thơ" mới làm cho "Xác Chữ" lấp lánh».

Theo N.H, trong chữ có «hồn thơ», vậy đề nghị anh dẫn chứng cho một «xác chữ» cụ thể, và chỉ hộ đâu là «hồn thơ» của nó. Nếu đã có «hồn thơ», chắc cũng sẽ phải có các loại hồn khác trong chữ? «Xác chữ» này sẽ mang «hồn thơ», «xác chữ» kia sẽ mang «hồn văn xuôi», còn «xác chữ» kia nữa sẽ mang «hồn lý luận»...? Và cũng theo lý luận của N.H, «hồn thơ» làm cho «xác chữ» lấp lánh, vậy «hồn phê bình văn học» sẽ cho «xác chữ» cái gì?

Tôi tin chắc anh N.H sẽ không thể dẫn chứng nổi, dù chỉ một cái «xác chữ». Bởi vì tất cả các chữ đều bình đẳng. Cách lý luận của anh, «hồn thơ» với xác chữ «lấp lánh» sẽ đưa thơ phát triển đi lên (còn chữ nào không lấp lánh sẽ đưa thơ đi đâu?) chỉ là một trò lộng ngôn và là một thứ tiếng Việt rỗng tuếch. Còn trầm trọng hơn nữa, anh đã sử dụng lối viết vô nghĩa này để nhân danh phê bình văn học!

Hai lý luận trên của anh, một về sự vận động của xã hội, một về sự phát triển của thơ, là một sự chắp vá tiếng Việt vô cùng ngây ngô. Anh nhầm lẫn tiếng Việt một cách sơ đẳng giữa «phần» và «loài», nên đã đi tới những sai lầm tư tưởng như vậy. Trình độ tiếng Việt của anh như thế, làm sao anh có thể cảm thụ nổi văn học, làm sao anh có thể đọc được thơ Trần Dần?

2- Phê bình nghệ thuật hay kết án nghệ thuật ?

Ngoài đoạn «lý luận» ngây ngô của N.H mà tôi vừa phân tích cùng bạn đọc, toàn bộ bài viết không chứng tỏ bất cứ một quá trình phân tích nào khác, mà chủ yếu để kết án thơ Trần Dần, Hội Văn nghệ Hà Nội, những người biên soạn và xuất bản tác phẩm TRẦN DẦN Thơ.

Kết án thứ nhất: «việc báo chí đưa tin Hội Nhà văn Hà Nội trao giải thưởng văn học 2008 cho tập "Trần Dần - Thơ" với tên gọi giải thưởng là "Thành tựu trọn đời" thì lại như một gáo nước lạnh tạt vào mặt những người cầm bút chân chính như muốn dập tắt niềm phấn khởi mà Nghị quyết 23 đem lại!». Không thấy N.H giải thích danh hiệu mới toanh «người cầm bút chân chính» này do cá nhân anh hay một cơ quan văn hóa nào truy tặng? Nếu thực sự những «người cầm bút chân chính» bị tạt nước lạnh vào mặt, họ phải là những người lên tiếng trước tiên mà không cần phải đợi N.H phản đối hộ. Là nhà văn, nhà thơ còn chưa đủ hay sao mà còn phải được dán mác «chân chính»? Một tác giả lao động miệt mài trong 40 năm liên tục là một tác giả không chân chính hay sao?

Kết án thứ hai: «Xen kẽ trong từng phần là những bài lý luận mang tính giới thiệu, phân tích và ca tụng "Trần Dần - Thơ" lên mây xanh». Xin trả lời N.H như sau: Tất cả các tác giả trong TRẦN DẦN Thơ đều có trách nhiệm và luận cứ của họ khi đánh giá tác phẩm. Các đánh giá của họ đến từ nhiều lập luận, dẫn chứng và lý giải. Việc N.H cố tình chỉ chép lại một vài kết quả nhận định của họ là một cách ăn gian trong tranh luận. Cũng yêu cầu N.H đọc lại nhiều lần nữa những bài viết này, vì một khi tiếng Việt kém, chỉ có cách duy nhất là đọc lại nhiều lần.

Kết án thứ ba: «Những lời có cánh trên làm cho bất kỳ một độc giả nào cũng đâm ra hoang mang về nhận thức và trình độ cảm thụ nghệ thuật văn học của mình... » N.H đã phạm thêm một sai lầm nữa: N.H chỉ là một độc giả, không có quyền phát biểu hộ tất cả độc giả. Nhà phê bình nghệ thuật lại càng không cho phép mình thay mặt độc giả.

Kết án thứ tư: «"Chữ" đối với Trần Dần đã trở thành một ám ảnh oan nghiệt để ông giày vò chính mình kể cả việc làm cho "Chữ" phải bẩn thỉu đến tận cùng có lẽ cũng là một sự giải thoát cho chính ông chăng?». Đề nghị N.H định nghĩa thế nào là chữ bẩn thỉu, thế nào là chữ sạch sẽ. Xin lấy một ví dụ mà N.H đã trích từ trang 255 của cuốn sách: «nữ kỹ sư truồng thỏa mãn ở sử ký sau đó bảo Dr.TÒI bắt cóc cả bẹn mình ngửa tình sửa đem về nhà jao cấu đón sáng» (xin đính chính lại tiếng Việt của N.H: tình sử dễ thế mà N.H lại chép nhầm thành tình sửa). Nếu N.H thấy chữ «truồng» bẩn thỉu thì N.H muốn thay bằng chữ gì cho sạch sẽ hơn? Chữ «jao cấu» có vẻ cũng không thơm tho lắm, N.H đề nghị chữ nào? Hay là chữ «ấy» cho tế nhị? «đem về nhà ấy đón sáng» có vẻ rất N.H đấy.

Kết án thứ năm: «Hầu hết những câu chữ "kinh khủng" của Trần Dần được viết ra trong giai đoạn cuộc đời ông gặp khó khăn nhất. Việc Trần Dần "đày đọa chữ" lẽ ra chỉ mình ông biết và nếu có ai "ngẫu nhiên" tiếp cận cũng có thể lượng thứ cho ông» Giai đọan nào là giai đoạn khó khăn nhất? Giai đoạn nào khó khăn nhì? N.H khẳng định mà không xác định rõ. Lại một sơ xuất nữa trong phê bình văn học. Thế nào là «ngẫu nhiên tiếp cận»? Còn những độc giả muốn chủ động tiếp cận thì sao? Và thế nào là «đày đọa chữ»? Các nhà thơ nhất định phải vuốt ve âu yếm chữ? Cũng xin lưu ý cùng độc giả về thái độ láo xược của N.H khi nhận định: người tiếp cận «luợng thứ» cho Trần Dần. Chữ «lượng thứ» thường chỉ dùng được cho các tội phạm. Đây là kết quả của dốt tiếng Việt, hay lòng hận thù của N.H, hay là cả hai?

3- Trần Dần đã lao động như thế nào?

Giới thiệu một tác giả, người biên soạn trước hết phải tự coi mình là một độc giả, để có thể phục vụ và bảo vệ quyền lợi của độc giả. Giới thiệu một tác giả, vai trò của người biên soạn là hệ thống các giai đoạn sáng tác, trình bày chúng trong một trật tự hợp lý, và trên hết lý giải được quá trình lao động của nghệ sĩ. Nói cách khác, để trả lời câu hỏi: «nhà thơ đã lao động như thế nào?».  TRẦN DẦN Thơ đã được biên soạn trên tinh thần ấy.

Cách làm này rất gần với việc biên soạn những tác giả trên thế giới. Có thể kế đến nhiều cuốn sách giới thiệu sự nghiệp của Picasso: chúng đều hệ thống lại các giai đoạn sáng tác của ông, dù không phải giai đoạn nào cũng được tất cả người xem yêu thích. Khi giới thiệu một tác phẩm cũng vậy: chỉ một bức Guernica của ông được in kèm theo rất nhiều phác thảo, rất nhiều biến tấu. Người xem qua đó hiểu được rằng nghệ thuật phải là kết quả của một quá trình lao động dài, của nhiều thử nghiệm khác nhau. Nghệ thuật không bao giờ chỉ đến từ cảm hứng hoặc từ thói đỏng đảnh của nghệ sĩ.

Chúng tôi đã trình bày tác phẩm của Trần Dần trong 3 phần : Phần I  là giai đoạn ông bắt đầu bộc lộ tính cách cá nhân, với nhiều băn khoăn trăn trở và hoài bão, nhiệt huyết của một nhà thơ trẻ. Phần II giới thiệu những thử nghiệm của ông về chữ, về âm, về nghĩa, về tính chất thị giác của thơ, về cấu trúc câu thơ và tác phẩm thơ. Trần Dần là một trong những ngọai lệ đã làm thơ đa nghĩa, đa âm, đa sắc, chắc chắn sẽ gây không ít băn khoăn cho độc giả. Phần sáng tác này lấy nhan đề «Ngoại luật», để báo trước cho người đọc rằng không thể đem thói quen đọc của họ làm «luật» để đánh giá Trần Dần trong giai đoạn này. Phần III của cuốn sách đem tới cho người đọc một Trần Dần lớn lên sau nhiều thử nghiệm nghệ thuật, và nhiều thử thách của cuộc sống. Một giai đoạn lao động khác.

VỚI TÁC PHẨM MÙA SẠCH :
Tiếc thay, NH và N.H đã bỏ qua quan điểm biên soạn trên và phê phán nặng nề những «ngoại luật» của Trần Dần. Theo chúng tôi «ngoại luật» mới là phần lao động quan trọng nhất của ông, vừa là kết quả vừa là nguyên nhân của «nhiều bài thơ hay, nhiều câu thơ trong trẻo, lóng lánh...» mà hai anh thổ lộ là có yêu thích. Anh N.H đã trích dẫn Quả đạt, mà lại không nói rõ đây là một trong nhiều «bài tập» chuẩn bị cho tác phẩm Mùa sạch sau này. Tất cả những chữ lạ của Trần Dần thực ra đều có thể tìm được trong hiện thực, nếu chúng ta tìm cách dùng chữ mà phiên âm lại âm thanh, tiếng động của cuộc sống thường nhật, nếu chúng ta biểu đạt lại những động tác, trạng thái của con người và sự vật chưa được gọi tên trong từ điển. Âm thanh không chỉ hạn chế trong một số phiên âm ít ỏi đã được thói quen biến thành qui ước: lục cục - lục bục - đùng - đoàng - ầm - ì - xì xì... Chưa kể đến việc ghi lại một cách trung thành muôn vàn cách phát âm tiếng Việt, cách đọc sai dấu của người Việt, vốn thay đổi theo từng kilômét địa lý. Theo ý kiến này, Trần Dần là người quan sát và ghi nhận hiện thực trung thực.

Hãy lấy một ví dụ: ở Hà Nội có phố Hàng Thiếc, phố Hàng Đồng, mỗi lần tới là bước vào một thế giới khác lạ của âm thanh và động tác. Người dân lao động ngay trên vỉa hè. Nếu sử dụng tiếng Việt theo thói quen thường nhật, có thể tả rằng «Ở phố Hàng Thiếc, người đập, người gõ, người cắt, người xén, người hàn, vv... một lúc là đinh tai, nhức mắt». Nhưng nếu tôi sử dụng lại chữ của Trần Dần, tôi sẽ có một kết quả khác: «Người hát - người mát - người xạt. Người ngạt - người thạt - người đạt. Người phạt - người lạc tạc. Người tác vác - người lốc xốc. Người thúc - người múc - người xúc. Người đúc - người khục - người pục. Người đục - người đoác. Người tát - người tạt - người vạc. Người đạc... người nhìn gừm gựt. Người ghì xồn xột...» Không cần phải thêm vào lời bình luận «một lúc là đinh tai, nhức mắt» nữa. Đây chỉ là một ví dụ để chứng minh rằng ở giai đoạn này Trần Dần muốn hiện thực xuất hiện một cách trực tiếp và trực diện nhất trong thơ. Không còn phải thông qua những trạng thái tình cảm của nhà thơ, bằng cách loại ra ngoài tác phẩm những cảm xúc, những bình phẩm như ông đã làm ở giai đoạn trước: giai đoạn của «chiều vô lễ», của «tôi ngồi vô giác, vô tri», của «chuông khánh thẫn thờ», của «Ôi chao! Thu rồi!... Bất tử»...

Mùa sạch là kết quả hoàn thiện của các bài tập của ông. Mùa sạch của giai đoạn «ngoại luật» này khao khát một thế giới sạch, sạch đến nỗi ta có thể nhìn ngắm, theo dõi, lắng nghe cái thế giới ấy nhưng không thể định tính nó là vui, là buồn, là trữ tình, là đau khổ, là nguy hiểm, là lo sợ, là ô nhiễm, là v.v... Có lẽ, chưa một nhà thơ Việt Nam nào làm như vậy, cho đến ngày hôm nay, 44 năm sau Mùa sạch.

VỚI TÁC PHẨM JỜ JOẠCX :
Tác giả N.H đã trích dẫn năm câu thơ ngắn của Jờ Joạcx, như những ví dụ tiêu biểu của sự «bẩn thỉu đến tận cùng» của chữ.
Trước hết tôi phải nhấn mạnh rằng Trần Dần đã chú thích cho tác phẩm này là: «Thơ - Tiểu thuyết. Một bè đệm». Vì vậy cần phải đọc Jờ Joạcx như một tiểu thuyết thơ. Phê phán cả một tiểu thuyết chỉ duy nhất bằng năm câu trích ngắn ngủi có phải là phê bình nghệ thuật, hay cũng là cách ăn gian trong lý luận?
Phân tích một tiểu thuyết thơ có nghĩa là gì? Là phân tích diễn biến của toàn bộ câu chuyện, tìm hiểu tư tưởng của tác phẩm, quan niệm nghệ thuật và xã hội của tác giả, cùng những thủ pháp nghệ thuật mà tác giả đã sử dụng. N.H đã làm gì? đã không biết đây cũng là một tiểu thuyết, nên đã đọc tác phẩm như những câu thơ riêng lẻ.
Chúng tôi đã đưa vào cuốn sách bài Để đến với Jờ Joạcx của Đặng Đình Ân. Độc giả có thể hoàn toàn yên tâm tham khảo: không một lời ca tụng nào cả như lời vu khống của N.H. Tác giả chỉ tìm cách «kể» lại nội dung tác phẩm này bằng cách lý giải cụ thể các thủ pháp xây dựng nhân vật, xây dựng cốt truyện. Tôi xin trích lại ở đây một nhận xét của Đặng Đình Ân: «...bằng cách chú thích không thương tiếc: xilíp: một đơn vị đo lường ăn vào khoảng 63 thư viện, Jờ Joạcx là lời nhạo báng thẳng thừng tất cả cái được gọi là trí thức rởm đương thời» (trang 258). Jờ Joạcx cũng chế giễu «vài người không thông minh» từ một «cái tát» bé xíu mà phóng tác nên bao nhiêu ý nghĩa triết lí, thẩm mĩ, địa lý, sử kí, sinh lý, chân lý của nó.
Nhân vật xưng tôi của Jờ Joạcx vốn là «tiến sĩ. phó tiến sĩ. sử kí», vốn là người giữ chức «chân lí», chức «thẩm mĩ», vốn là «bác sĩ» kiêm «thi sĩ», đã từ chức tất cả các danh hiệu này để hóa thân thành thằng Tòi, thằng Truồng. Cả hai thằng đều bị ám ảnh triền miên bởi nhục dục, đều nói tiếng Việt không ngữ pháp. Cô nữ kĩ sư sống ở biệt thự thì mang một cái tên thường trực là «cô nữ kĩ sư truồng». Trần Dần như vậy đã đưa vào Jờ Joạcx những tiêu cực của thời đại ông: sự tha hóa của đạo đức, sự méo mó của học vấn, sự biến chất của trí thức. Để truyền tải nội dung này, ông đã sử dụng một phương pháp táo bạo và triệt để là bóp méo luôn cả các phương tiện biểu đạt của ông gồm nhiều câu, chữ, phép chính tả, luật ngữ pháp và các hình thức biểu hiện. Vì vậy «nhiều chữ của Jờ Joạcx được biến hình xung quanh chữ J, từ chỗ có thể nhận được «nguyên bản» của chúng (ví dụ: Jờ, Jòng Jã, Jút Ja, chiều Jọc), đến lúc không còn tìm được chữ gốc nữa (ví dụ: Joạc, Jọc Jạch, Ja Jắcc sss, Ju Jíc sss, Ju Jússs)...» (trang 258. Để đến với Jờ Joạcx, Đặng Đình Ân). Những phép biến dạng này của ngôn ngữ đồng hành với các cuộc hóa thân chớp nhoáng nói trên của nhân vật. Thêm vào đó, Jờ Joạcx được xây dựng bằng nhiều giọng kể của một nhân vật đa căn cước, vì lý do này mà ngôn ngữ bị biến hóa và xô lệch.
Trần Dần đã lao động như thế nào? Tất cả những cải cách ông đã làm với thơ, từ việc biến đổi chữ, đến làm mới cấu trúc câu, từ việc lấy đi ý nghĩa đằng sau câu thơ, đến việc trao cho thơ tính đa nghĩa... đều xuất phát từ ý đồ nghệ thuật của ông. Thơ không để giải trí lúc nhàn cư. Cũng không có trò chơi vô bổ nào cả như các anh NH và N.H đã lầm tưởng. Hãy xem ông ngày gánh đất, đêm đêm sửa chữa, thay đổi tập Cổng tỉnh. Hãy xem ông còn vương vấn day dứt với Con OEE, để phải làm tiếp Hậu con OEE, 21 năm sau. Hãy xem ông phát triển Thằng Thịt thành Jờ Joạcx. Hãy xem ông đã trực tiếp tham gia chiến trường, đã sống cuộc sống người lính, đã chia cùng đồng đội «cơn sốt», «đạn bom», «gió bấc», «mưa phùn - nước lũ - cơm thiu», và cả «những thỏi đạn cuối cùng». Ông đã từ chối cuộc sống gia đình khá giả, từ chối ngồi an toàn một nơi xa rồi «trông về Việt Bắc mà nuôi chí bền» (thơ Tố Hữu)... Vâng, ông đã lao động như thế.
4- Họ là ai, những người «ăn theo» Trần Dần?
Tác giả N.H đã viết trong bài Một giải thưởng kinh dị của mình như thế này: «Nhưng để đem in thành sách, phát tán nó ra sau khi Trần Dần mất liệu có phải là ý của tác giả hay chỉ là sự mua danh bán lợi "ăn theo" tên tuổi Trần Dần?». Tôi xin trả lời dưới đây họ là ai - những người đã ủng hộ sự ra đời và phát hành của cuốn sách:

Họ là những nghệ sĩ,
Họ là những nhà phê bình nghệ thuật,
Họ là những trí thức,
Họ là những người làm công tác xuất bản,
Họ là những độc giả,
Họ là những thành viên hội đồng giải thưởng Hội Nhà văn Hà Nội.

Họ là những nhân vật uy tín trong chuyên môn của mình. Họ có sự nghiệp riêng trước khi TRẦN DẦN Thơ được biên soạn. Trần Dần là một trong muôn vàn điểm gặp trên con đường học thuật và thưởng thức nghệ thuật. Họ «ăn theo» được gì từ Trần Dần?
Họ là những người biên soạn di cảo Trần Dần. Là chúng tôi, những thành viên gia đình ông,  là những người con của ông. Chúng tôi «ăn theo» được gì từ ông? Có chăng «được cái hoạn nạn», như chữ của ông vẫn dùng.

Kinh dị II :Đôi lời về " một lối phản biện kinh dị "
                                   
               Nguyễn Hòa

Tôi không ngạc nhiên khi thấy Trần Trọng Vũ - con trai nhà thơ Trần Dần và là người thiết kế bìa, trình bày cuốn Trần Dần - Thơ xuất bản gần đây, đã gửi đến một số website bài Một lối phê bình kinh dị. Nói không ngạc nhiên vì sau khi tôi công bố loạt bài Về thơ và không chỉ về thơ và Về văn xuôi và không chỉ về văn xuôi, đã có một Phó Giáo sư Tiến sĩ gọi điện cho tôi văng tục ầm ĩ vì ông cho rằng việc tôi đề cập tới Trần Dần - Thơ trong các bài viết này là tiếp tay với kẻ xấu ngăn cản bước tiến của xã hội. Ấy nhưng sau đó ít hôm, tại Văn Miếu, vào ngày hội thảo về Cao Bá Quát, chính Phó Giáo sư Tiến sĩ lại xin lỗi tôi đến mấy lần. Thoạt đầu, tôi định không chấp nhận, sau nghĩ đến mối thân tình đã lâu, lại thêm thái độ cầu thị của một người lớn tuổi hơn, nên tôi bắt tay đồng ý, song vẫn lưu ý thêm: "Lẽ ra bác không nên cư xử với em như vậy, mong bác đừng làm thế với người khác". Xử sự của Phó Giáo sư Tiến sĩ làm tôi trân trọng ông hơn, song lại làm tôi cho tin là sự kiện đó sẽ không phải là lần duy nhất. Và điều tôi tin ấy, quả đã không sai.

Đọc những gì liên quan đến tôi mà Trần Trọng Vũ đã viết trong bài Một lối phê bình kinh dị, tôi thật sự không biết nói thế nào. Và dù cố gắng gạt ra khỏi đầu óc mình câu hỏi: Nếu trong bài viết, tôi không "đụng" đến thơ Trần Dần thì liệu Trần Trọng Vũ có bỏ công sức đọc và rà soát để tìm ra các ý nghĩa ở "phía sau con chữ"?, thì tôi vẫn buộc mình phải thừa nhận đó là một khả năng. Vì lẽ quá nhiều câu chữ anh dành để phân tích, ca ngợi thơ của cha mình đã không cho thấy thái độ khách quan của một người viết với mục đích phản biện. Tôi vẫn coi việc trao đổi, tranh luận (thậm chí phê phán) là quyền của mọi người, là sự bình đẳng không được xâm phạm, song liệu "tư cách một người trực tiếp làm nghệ thuật và một trong những người biên soạn" Trần Dần - Thơ, đã hội đủ yếu tố cần thiết để Trần Trọng Vũ phản biện hay không. Bằng chứng là Trần Trọng Vũ không nhận ra điều tối giản theo cấu tứ ngôn từ thì các nhan đề Về thơ và không chỉ về thơ và Về văn xuôi và không chỉ về văn xuôi cho thấy chủ ý của tôi đâu chỉ bàn về thơ, về văn xuôi mà còn bàn về những điều "không chỉ về thơ", "không chỉ về văn xuôi" nữa chứ (Xin nói luôn, đó là lựa chọn của tôi, để dưới hình thức các bài báo, tôi có thể kể về các hồi ức, bàn về các sự kiện, vấn đề, tìm hiểu một số hiện tượng văn hoá tôi đã khảo sát, vì thế, chúng có thể không liên quan tới thơ hay văn xuôi. Sắp tới tôi sẽ công bố bài Về lý luận - phê bình và không chỉ về lý luận - phê bình cũng được tổ chức như vậy, hy vọng Trần Trọng Vũ sẽ tiếp tục theo dõi để viết bài phản biện, cho dù loạt bài đó không có chữ nghĩa nào đề cập tới thơ Trần Dần). Khi đăng các bài này trên An ninh Thế giới (giữa tháng và cuối tháng), Công an Nhân dân Cuối tuần, Ban Biên tập cũng đã nhận rõ tính chất "lai pha" của chúng nên đăng cả ở mục Ghi chép lẫn ở mục Phê bình - Tiểu luận, nếu Trần Trọng Vũ đang ở Pháp quốc nên không biết rõ điều đó, thì hãy nhờ người nhà hoặc bạn bè anh ở trong nước kiểm tra giúp.

Đọc bài của Trần Trọng Vũ, tôi lại có thêm ví dụ để lúc nào đó chứng minh cái thói hồ đồ, suy diễn tuỳ tiện không chỉ tồn tại trong một vài người viết trong nước, mà còn có ở một người Việt đã sinh sống ở nước ngoài. Xem ra tinh thần thực chứng của phương Tây không phải là cái có thể tiếp nhận và sử dụng một cách hiệu quả, như khi Trần Trọng Vũ tự thấy "tư cách một người trực tiếp làm nghệ thuật" đã cấp cho anh tiền đề để xưng xưng đưa ra nhận xét về tôi: "Anh tự nhận là nhà phê bình văn học có uy tín, nhưng viết bài không phải với mục đích trao đổi học thuật". Vậy xin hỏi Trần Trọng Vũ: Tôi đã "tự nhận là nhà phê bình văn học có uy tín" ở đâu và bao giờ vậy nhỉ, và điều gì giúp anh đi tới nhận định loạt bài Về thơ và không chỉ về thơ và Về văn xuôi và không chỉ về văn xuôi là tôi viết với mục đích "trao đổi học thuật", anh có thể đưa ra dẫn chứng được không? Nếu không tìm thấy một dẫn chứng tương tự hoặc gần gũi với các nội dung đó, Trần Trọng Vũ sẽ trả lời tôi sao đây? Hơn nữa, trên đời này không có cái logich rằng, đã là người làm lý luận - phê bình văn học thì viết ra cái gì cũng phải là lý luận - phê bình văn học. Nếu logich ấy có thật, tôi sẽ đặt câu hỏi: Trần Trọng Vũ là hoạ sĩ, sao lại viết bài phản biện về phê bình văn học, phản biện các bài báo. Tôi đặt câu hỏi này chỉ làm ví dụ để giúp Trần Trọng Vũ tự thấy anh hơi bị "ấu trĩ" khi phản biện tôi: "đã không thực hiện nhiệm vụ của người phê bình văn học". Và tôi cũng sẽ là một kẻ "ấu trĩ" nếu tôi đòi hỏi hoạ sĩ Trần Trọng Vũ phải sáng tạo bài Một lối phê bình kinh dị như một tác phẩm thuộc nghệ thuật tạo hình!

Như đã nói, loạt bài của tôi mà Trần Trọng Vũ phản biện, thực chất không phải là phê bình văn học mà là một lựa chọn dưới hình thức các bài báo để tôi có thể kể về các hồi ức, bàn về các sự kiện, vấn đề, tìm hiểu một số hiện tượng văn hoá tôi đã khảo sát, vì thế chúng có thể không liên quan tới thơ hay văn xuôi. Hiển nhiên, góc nhìn ấy tôi không thể vay mượn của ai, đó phải là góc nhìn thuần tuý cá nhân, với các sự việc con người cụ thể (tuy nhiên cũng có trường hợp tôi viết một cách phiếm chỉ, chủ yếu vì tế nhị, chứ không phải tôi không có bằng cớ). Vậy mà sự lựa chọn của tôi, dưới con mắt của Trần Trọng Vũ, hoá ra lại là một cách thức: "sử dụng phê bình văn học để... đề cao bản thân", và "để thỏa mãn lòng cao ngạo vô cớ". Trần Trọng Vũ coi những điều tôi viết để khoe khoang: "là bạn của nhiều nhà thơ nổi tiếng Nguyễn Duy, Trần Đăng Khoa... anh rất thích điều đó đến nỗi phải thổ lộ: "bây giờ thì hắn lại nể tôi, vì thấy tôi quen Hoàng Nhuận Cầm và Nguyễn Duy"...". Ngay đến các ký ức của tôi, với Trần Trọng Vũ cũng lại là một kiểu "cung cấp cho bạn đọc thân thế" (Xin lưu ý, nếu Trần Trọng Vũ phản biện cuốn nhật ký của Trần Dần đã xuất bản ở hải ngoại, anh sẽ thấy trong đó cũng chứa đựng một số phẩm chất tương tự như anh đã gán cho các ký ức của tôi đấy!). Thậm chí cuộc gặp gỡ giữa tôi với Nguyễn Huy Thiệp trên đường phố cũng được soi mói như là ngầm ý "về vị thế của hai người: ai phải dừng lại trước, ai phải lên tiếng trước, ai phải tặng quà". Tôi không biết Nguyễn Huy Thiệp đã đọc đoạn văn của tôi hay chưa, nếu anh đã đọc và lại đồng tình với lối suy diễn của Trần Trọng Vũ, thì tôi xin được công khai xin lỗi Nguyễn Huy Thiệp, vì tôi không ngờ trên đời này còn có một người đọc như hoạ sĩ Trần Trọng Vũ!

Để tránh sa vào quá nhiều điều vớ vẩn mà Trần Trọng Vũ đã viết trong bài Một lối phê bình kinh dị và cũng không có ý định tranh luận, tôi chỉ dẫn lại hai ví dụ điển hình cho lối suy diễn của Trần Trọng Vũ qua hai đoạn văn dưới đây:
- Tôi viết: "Năm 2007 tôi đến Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam dự buổi giới thiệu tập thơ Chữ cái của Từ Huy và Cơn ngạt thở tình cờ của Trần Lê Sơn Ý - hai trong sáu tập được chọn vào chung khảo giải thưởng Lá trầu do Quỹ Lời vàng Eva tổ chức. Tôi đến dự sinh hoạt thơ này phần vì trân trọng nhiệt tâm với thơ của cây bút nữ Lê Ngân Hằng, phần vì tò mò, phần là do... gần nhà" đã được anh phân tích, dạy dỗ tôi như sau: "Mục đích thứ hai của anh cũng nằm bên ngoài nhiệm vụ của phê bình văn học. Đó là việc bày tỏ thái độ khinh miệt của anh với những người làm nghệ thuật Việt Nam. Anh đi dự buổi giới thiệu thơ vì "gần nhà", vì "tò mò", chứ không thấy anh nói vì mục đích học thuật. Anh đã không biết rằng nhiệm vụ của người làm phê bình nghệ thuật là theo sát cuộc sống văn nghệ, rằng người ta có thể học được nhiều điều ngay cả trong những sáng tác dở nhất". Viết như thế là xấu chơi rồi Trần Trọng Vũ ơi, sao anh lại nỡ vứt đi của tôi một thái độ rất tử tế, được xếp làm lý do đầu tiên là: "Tôi đến dự sinh hoạt thơ này phần vì trân trọng nhiệt tâm với thơ của cây bút nữ Lê Ngân Hằng"? Phải chăng "tư cách một người trực tiếp làm nghệ thuật" đã cho phép anh cắt xén để xuyên tạc như vậy? Phải chăng theo anh thì người nào có nghề nghiệp là lý luận - phê bình thì đi đâu, làm gì, nói gì cũng phải "vác" theo tư cách làm lý luận - phê bình hay sao? Là một hoạ sĩ, anh có tự buộc mình phải làm gì, xem gì, đọc gì, nghĩ gì... cũng phải tiến hành với tư cách hoạ sĩ? Và chẳng lẽ tôi không có quyền đi chơi lang thang, đến xem đây đó... như một người bình thường? Nếu đúng vậy, xin anh chỉ bảo rõ hơn để tôi bỏ phéng cái nghề này cho rồi, làm và sống như thế thì đâu còn ra con người.

- Tôi viết: "Buổi sáng ngày báo X có bài kể về sự tấp nập, rộn ràng của bạn đọc kéo nhau tới phố Đinh Lễ để mua cuốn Trần Dần - Thơ, tôi liền mò đến xem sao. Hơn hai tiếng đồng hồ, mắt không rời các giá sách có bày Trần Dần - Thơ ở vỉa hè, tuyệt nhiên không thấy ai cầm sách lên xem chứ chưa nói là mua". Trong bài Một lối phê bình kinh dị, anh phản biện như thế này: "Bỏ ra 2 giờ để rình rập một cuốn sách xem có ai mua, hẳn không phải là nhiệm vụ, là tác phong của người làm lý luận phê bình nghệ thuật. Hoặc anh Nguyễn Hoà muốn khoe anh ăn lương cho một cơ quan nào khác?" (Đoạn này trên lethieunhon.com vẫn giữ nguyên. Còn nhà văn Phong Điệp thì đã cắt bỏ khi post lên phongdiep.net, tôi hỏi tại sao, chị trả lời vì thấy xúc phạm tôi). Dù thấy bị xúc phạm nặng nề, tôi vẫn dẫn lại để bạn đọc nhận rõ Trần Trọng Vũ đã phản biện như thế nào. Hẳn là không cần suy diễn, ai đọc cũng hiểu Trần Trọng Vũ có ngầm ý gì khi đưa ra câu hỏi: "Hoặc anh Nguyễn Hoà muốn khoe anh ăn lương cho một cơ quan nào khác?". Trên đời này, cơ quan nào trả lương cho một người đi "rình rập" đây nhỉ, Trần Trọng Vũ có thể giúp tôi minh xác hay không. Trần Trọng Vũ ơi, nếu ăn lương để làm công việc "rình rập" thì người ta dại gì đi kể bô bô ra với thiên hạ theo kiểu "lạy ông tôi ở bụi này". Nếu định phản biện với tư cách trí thức thì hãy đặt ra những câu hỏi mang tầm tri thức, chứ ai lại "hoặc" như thế bao giờ!

Tôi không nghĩ để bênh vực ông thân sinh, Trần Trọng Vũ đã cố "soi" để tìm ra động cơ cá nhân trong loạt bài của tôi, bằng vào các suy diễn của anh, tôi đồ rằng anh đã thiếu vắng sự tỉnh táo của một người viết với "tư cách một người trực tiếp làm nghệ thuật và một trong những người biên soạn" cuốn Trần Dần - Thơ. Nhưng tôi không băn khoăn nhiều lắm về điều đó, vì tôi thấy Trần Trọng Vũ rất tự tin về những gì anh viết. Do đó tôi không có ý định tranh luận với anh, các câu hỏi tôi đặt ra cũng không cần anh phải trả lời, tự thân những điều tôi bàn luận trên đây cũng đủ cho thấy Trần Trọng Vũ viết Một lối phê bình kinh dị để đạt tới mục đích gì. Vả lại, tôi cũng không dám "múa bàn phím" trước một anh hoạ sĩ tự cấp cho mình tư cách dạy bảo tôi làm lý luận - phê bình văn học phải như thế này, làm lý luận - phê bình phải như thế kia, đi kèm với mấy lời chỉ bảo: "Anh đã không biết rằng... Anh không hiểu rằng... Cũng xin nói rõ để anh Nguyễn Hoà hiểu..." (nhất là khi anh hoạ sĩ ấy tự thấy mình đã "ăn đứt" tôi về khả năng thẩm một câu thơ!). Cuối cùng, xin thưa với hoạ sĩ Trần Trọng Vũ rằng: cái lối phản biện để quy kết "ngoài văn bản" như anh thực thi trong bài Một lối phê bình kinh dị không có gì là mới. Riêng đối với tôi, nó chỉ là vệt kéo dài và cũ mèm như một số người có thói quen đáng yêu là "bỏ bóng đá người" từng tung tin thất thiệt về tôi, đại loại như: Nguyễn Hòa "đánh đàn bà", Nguyễn Hòa "đánh văn trẻ" Nguyễn Hòa không có bằng cấp nên đố kỵ với người có bằng cấp, Nguyễn Hòa "đánh lung tung" để nổi tiếng... Do vậy tôi cũng xếp các đánh giá của anh về tôi như: "đề cao bản thân", "lòng cao ngạo vô cớ", "Anh là người phán xét đúng sai. Bao giờ anh cũng đúng hơn người khác. Không một khiếm khuyết", "bày tỏ thái độ khinh miệt của anh với những người làm nghệ thuật Việt Nam"... vào chung với nhóm này, và với tôi, chúng đáng khinh hơn là đáng trọng. Tôi dừng lại ở đây, vì dẫu có viết gì đi chăng nữa thì chắc là cũng khó lay chuyển được tinh thần phản biện đầy kiêu hãnh của anh. Cuối cùng, tôi chỉ còn biết tự hỏi mình: Trên đời này, không biết ai là người đã nhầm lẫn giữa "chiếc mũ sắt của một hiệp sĩ" với "cái chậu đồng rách, đựng nước cạo râu của bác phó cạo"!?

In lại theo trannhuong.com

Đăng ngày 20/11/2008 Ý kiến về bài viết   Gửi bởi: Khách quen - 20/11/2008 Một ông họa sĩ, bàn chuyện văn chương. Điều ấy chưa phải kinh dị. Lại còn chê mấy nhà lí luận văn học không rành tiếng Viêt. Cũng chưa kinh dị. Lại bảo ông NH là khoe kiến thức triết học dỏm. Không đến mức kinh dị. Nhưng khi nhà họa ấy đặt câu hỏi phản biện : Phần Con ( trong thế đối chiếu với phần Người trong Con Người mà NH đã nói ) là loại con gì ? Con gà hay con vịt ? Lại còn lí lẽ : chẵng lẽ Con người sống không cần đến loài vật ấy à, thì kiến thức triết học của họa sĩ quả thật..kinh dị ! Chắc hẳn ông họa sĩ ấy chưa từng liếc mắt đến phân tâm học của foreud chăng ? Quả là có kinh !   Gửi bởi: Traito - 21/11/2008 Lão Trang dạo này “trở gió” Suốt ngày chỉ thích cãi nhau Vừa mới “Ra khỏi chân núi” Núi cao kịp thấy đâu nào ? Đang vui lò dò xuôi ngược Gặp hai lão tướng oánh nhau Đứng xem một hồi mới rõ Lý tình cơ sự trước sau Thôi rồi biết sao phân xử Làm con: Nhất Bố nhì Trời! Con bênh Bố là rất….đúng Chỉ xin các bác ta ơi Trao đổi xung quanh tác phẩm Bàn chi ba chuyện ngoài đời ! Nghệ thuật chẳng vị nghệ thuật Nhân sinh nào phải. Hỡi ôi!  Đọc xong, Chúa ơi! thấy khiếp Xắn quần độc giả…chạy thôi!   Gửi bởi: Thanh Xuân - 21/11/2008 Ối chà, nhân vụ này bên lethieunhon.com thiên hạ xúm vào chửi nhau om xòm. Phe chửi ông Hoà té tát, phe bênh ông Hoà chằm chặp. Phe bênh thì trước sau vẫn món võ "bỏ bóng đá người", bên bênh thì khá hơn, dẫn ra năm bảy bài phê bình rất khá của Nguyễn Hoà trong đó không có môn "bỏ bóng đá người". Cuồi cùng chỉ có Nguyễn Hoà đắc lợi, sáng nay em thấy ông ta ngồi ở quán cà phê cười nói bả lả có vẻ khoái trá. Nghe anh em bàn bên kháo nhau các báo đặt Nguyễn Hoà báo Tết rất nhiều nhưng ông này nhận ít vì không có nhiều chữ để viết. Nếu đúng thế thì cũng phải, ít ra cũng là người đàng hoàng. Bác Xuân Đức thấy có lạ không, ông Hoà cho vô khối giáo sư phó giáo sư tiến sĩ "lên thớt" không thấy có vị nào công khai cãi lại, đến khi có Trần Trọng Vũ lên tiếng bênh bố và chửi Nguyễn Hoà trên oép thì người ẩn danh ở đâu xông ra hùa theo chửi bới ầm ầm. Ngẫm mà chán. Sao bức xúc như thế mà họ không viết đàng hoàng ký tên đàng hoàng, phê phán công khai. Em văn dốt võ dát và lại hèn nữa, thấy táng nhau là em bỏ chạy. Bác đừng cười em, em tâm sự với bác vài chữ vì em cũng bức xúc mà, hì hì   Gửi bởi: Kính anh Xuânn Đức - 22/11/2008 Không ngủ được tôi vào Lê Thiếu Nhơn đọc xem thế nào anh Xuân Đức ạ. Đúng là "tao ngộ chiến". Không biết họ có phải là người viết văn hay không mà chửi nhau như hát hay. Tôi nhớ là tất cả các bài của Nguyễn Hoà viết trong Về thơ và không chỉ về thơ, Về văn xuôi và không chỉ về văn xuôi đã đăng trên lethieunhon.com ký là Nguyễn Hoà và Hà Yên. Đăng mãi chẳng ai nói năng gì, nhiều người comment vào khen tít mù. Thế mà Trần Trọng Vũ xông ra chửi các bài này thì không biết chui ở đâu ra lắm người hùa theo để chửi thế không biết. Âu cũng là cái xấu của nhiều người anh Xuân Đức à. Người ta đăng bài công khai thì không nói gì, chỉ rì rầm sau lưng, tới khi có người chửi là a dua theo chửi theo. Tha hồ chửi vì người đọc không biết mình là ai mà. Nguyễn Hoà viết đúng hay sai chẳng thấy phân tích, toàn bới móc chuyện tận đẩu tận đâu. Rồi đây "cuộc chiến" bên ấy chắc cũng kết thúc chẳng đâu vào đâu như mọi lần thôi. Anh Xuân Đức giữ trang mạng xuanduc.vn sạch sẽ, lành mạnh như thế này, không có các cuộc chửi nhau là anh em nể đấy. Người viết văn lịch lãm còn là ở chỗ ấy anh Xuân Đức nhỉ.   Gửi bởi: Đáo qua - 22/11/2008 Tôi dân ngoài nghề chẳng quan tâm biết ông Hòa là ai, thấy người ta giới thiệu mấy bài tôi dài dài đọc mãi mới hết nhưng thấy được. Có phải ông này viết các bài về mốt đang đăng trên vietimes không, nếu đúng là một người thì có gì  phải chửi người ta như thế. Tôi đọc Bến đò xưa lặng lẽ của ông Xuân Đức, ngày trước đọc Người không mang họ, tôi thích ông làm trang oép riêng để chơi văn không phải lấy chỗ cãi nhau, thế là tôi trọng ông rồi,   Gửi bởi: Nguyễn Anh Tuấn - 26/11/2008 Ở quê em có cái chợ huyện, gọi là chợ Sy (Nghệ an). Cứ mỗi lần đến phiên, bọn trẻ nít chúng em ngày ấy thường trốn học rủ nhau ra chợ để được nghe các bà hàng cá...chửi nhau (xin lỗi các bà hàng cá nhé). Các bà chửi bài bản lắm. Vận dụng cả kiến thức sơ đẳng nhất về giải phẩu sinh lý, dùng đặc phương ngữ, sinh động và hấp dẫn vô cùng. Hôm nay được nghe các bác văn nghệ sỹ chửi nhau, em đâm ra lẩm cẩm mà suy nghĩ. Em ngẫm ra được một điều thế này: Các bà hàng cá quê em chửi nhau là viên ngọc thô (tục) chưa được gọt dũa, còn các bác văn nghệ (sỹ) chửi nhau là sự mài dũa viên ngọc thô (tục) ấy cho nó sáng hơn, long lanh hơn, cho nó bớt thô đi (nhưng tục thì tăng lên). Về bản chất, hai sự chửi ấy là một, chỉ có điều, các bác văn nghệ (sỹ) chửi nhau nó không tanh mùi cá như các bà hàng cá, mà nó tanh gấp vạn lần. Nếu không phải như thế, em xin lỗi các bà hàng cá và các bác văn nghệ (không Sỹ) nhé!

Nhận xét

Chia sẻ cho bạn bè